Środki powierzchniowo czynne (SPC) to związki, które charakteryzują się występowaniem w ich cząsteczkach części hydrofilowej („lubiącej wodę”, wykazującej powinowactwo do wody) i hydrofobowej („nie lubiącej wodę”, nie wykazującej powinowactwa do wody). Związki te mają zatem charakter amfifilowy, związany z jednoczesną, niepełną rozpuszczalnością związku w dwóch różnych rozpuszczalnikach.
SPC posiadają zdolność do obniżania napięcia powierzchniowego cieczy, dzięki czemu ułatwiają zwilżanie powierzchni ciał stałych przez te ciecze. Ponadto umożliwiają mieszanie dwóch niemieszających się ze sobą cieczy, np: wody i oleju, w wyniku czego zostaje wytworzony układ koloidowy o nazwie emulsja (na rysunku: Z. Sumirska, Nowoczesne Fryzjerstwo, PPHU "Suzi", Warszawa 2005).
Wyróżnia się dwa główne typy emulsji: olej/woda (rys. A) i woda/olej (rys. B). Te kuliste twory wytworzone z oleju, wody i stabilizowane obecnością zawiązku powierzchniowo czynnego to micele.

Przykłady grup:
- hydrofilowej: -COOH (karboksylowa), występująca w roztworze w postaci jonowej: -COO^-, grupa hydroksylowa -OH (alkohole), grupa sulfonowa -SO₃H, występująca w postaci jonowej -SO₃^-
- hydrofobowej: to przede wszystkim łańcuch węglowodorowy oznaczany jako -R (np. -C₁₅H₃₁)

Przykładem związku posiadającego grupy hydrofilową i hydrofobową są:
palmitynian sodu C₁₅H₃₁COONa i stearynian sodu C₁₇H₃₅COONa, sole, będące składnikiem mydła.

Środki powierzchniowo czynne można podzielić na grupy w zależności od ich zastosowania:
- emulgatory - dodatki utrwalające emulsje
- środki zwilżające
- środki pianotwórcze - dodatki utrwalające pianę
- detergenty - środki czyszczące

Właściwości związków powierzchniowo czynnych wykorzystywane są przede wszystkim w procesie usuwania brudu (szampony, proszki do prania, płyny do mycia naczyń, mydła). Na zatłuszczonych powierzchniach adsorbuje się (osadza na powierzchni) związek powierzchniowo czynny, orientując się hydrofobowym „ogonem” do powierzchni tłuszczu. Hydrofilowa „głowa” pozostaje na zewnątrz i umożliwia zwilżanie tłuszczowej powierzchni wodą. W nieobecności SPC proces zwilżania byłby znacznie utrudniony, ze względu na to, iż tłuszcz i woda nie mieszają się wzajemnie.


Tagi: środki powierzchniowo czynne SPC emulgatory środki zwilżające środki pianotwórcze detergenty micele